متیل مالونیک اسیدمی یک اختلال متابولیک نادر و ارثی بوده که به دلیل نقص در تجزیه برخی اسیدهای آمینه و چربی ها رخ می دهد. در این بیماری به علت کمبود یا نقص عملکرد آنزیم متیل مالونیل-کوآنزیم A موتاز یا کوفاکتورهای آن، اسیدهای آلی سمی مانند متیل مالونیک اسید در بدن تجمع پیدا می کنند و منجر به بروز علائم بالینی متنوعی همچون استفراغ، بی اشتهایی، افت قند خون، تاخیر رشد و حتی عوارض عصبی می شوند. اما چه عواملی باعث می شوند شدت و الگوی بالینی این بیماری در بیماران مختلف متفاوت باشد؟ در ادامه به معرفی کلی بیماری، علل بروز، روش های تشخیص، درمان های موجود خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.
متیل مالونیک اسیدمی چیست؟
متیل مالونیک اسیدمی (MMA) یک اختلال متابولیک ارثی است که بدن را در پردازش صحیح برخی پروتئین ها و چربی ها دچار مشکل می کند. در این بیماری، آنزیم های خاصی که مسئول شکستن و تبدیل اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب به مواد قابل استفاده برای بدن هستند یا به درستی عمل نمی کنند یا اصلا وجود ندارند.
نتیجه این اختلال، تجمع موادی مانند متیل مالونیک اسید و سایر ترکیبات سمی در خون و ادرار است که باعث بروز مشکلات جدی به ویژه در نوزادی می شود. چهار اسید آمینه اصلی که در این بیماری هضم نمی شوند شامل ایزولوسین، والین، متیونین و ترئونین هستند که در بسیاری از منابع پروتئینی یافت می شوند.
دلایل بروز متیل مالونیک اسیدمی
متیل مالونیک اسیدمی (MMA) یک اختلال متابولیک ارثی بوده که توانایی بدن در تجزیه و استفاده از برخی پروتئین ها و چربی ها را مختل می کند. در این بیماری، آنزیم های خاصی که مسئول تبدیل اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب به مواد قابل استفاده برای بدن هستند یا به درستی عمل نمی کنند یا کاملا غایب هستند. نتیجه این اختلال، تجمع موادی مانند متیل مالونیک اسید و گلایسین در خون و ادرار است که باعث بروز علائم بالینی از جمله مشکلات گوارشی، کاهش رشد و اختلالات عصبی می شود.
نقص آنزیم متیل مالونیل کوآ-موتاز (MCM)
مهمترین عامل ایجاد MMA نقص در آنزیم متیل مالونیل کوآ-موتاز است که مسئول تبدیل متیل مالونیل-کوآ به سوکسینیل-کوآ می باشد. این واکنش برای عملکرد صحیح نیاز به ویتامین B12 دارد. در صورت نبود این آنزیم، ترکیبات سمی در بدن تجمع می یابند. فرم شدید بیماری، 0mut، به دلیل فقدان کامل آنزیم رخ می دهد و علائم در اوایل زندگی ظاهر می شوند.
جهش در ژنهای مرتبط با ویتامین B12
برخی فرم های MMA ناشی از نقص در ژن هایی مانند MMAB، MMAA و MMADHC هستند که پروتئین های ضروری برای عملکرد آنزیم MCM تولید می کنند. اختلال در این ژن ها فعالیت آنزیم را کاهش داده و منجر به تجمع متیل مالونیک اسید در بدن می شود.
نقص آنزیم متیل مالونیل کوآ-اپیمراز (MCEE)
موارد کمی از MMA به علت جهش در ژن MCEE رخ می دهد. این آنزیم مشابه MCM در تجزیه اسیدهای آمینه و چربی های خاص نقش دارد. اختلال در عملکرد آن منجر به فرم خفیف تر بیماری می شود.
بیشتر بخوانید: اختلال انعقادی گلانزمن چیست؟
تاثیر بر هضم اسیدهای آمینه
چهار اسید آمینه اصلی که در بیماران مبتلا به MMA به درستی هضم نمی شوند شامل ایزولوسین، والین، متیونین و ترئونین هستند. این اسیدهای آمینه در منابع پروتئینی مانند گوشت، تخم مرغ و محصولات لبنی به میزان بیشتر و در غلات، میوه ها و سبزیجات به میزان کمتر یافت می شوند. عدم توانایی بدن در پردازش این اسیدهای آمینه باعث تجمع مواد سمی و بروز علائم بیماری می شود.
پاسخ یا عدم پاسخ به ویتامین B12
بعضی فرم های MMA به تزریق ویتامین B12 پاسخ می دهند و با اصلاح متابولیسم بخشی از آنزیم ها میتوان علائم را کاهش داد. این فرم ها شامل نقص کوبالامین A و B هستند. در مقابل، فرم های دیگری مانند 0mut و mut به درمان با ویتامین B12 پاسخ نمی دهند و نیاز به مراقبت های تخصصی و رژیم غذایی دقیق دارند.
پیامدهای عدم درمان متیل مالونیک اسیدمی
متیل مالونیک اسیدمی (MMA) تاثیرات متنوعی بر کودکان دارد برخی از بیماران علائم بیماری را در روزهای اول زندگی نشان می دهند، در حالی که دیگران ممکن است سال ها بعد دچار مشکلات شوند و برخی نیز ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. یکی از ویژگی های بارز این بیماری، بروز حملات ناگهانی و غیرقابل پیش بینی به نام بحران های متابولیکی است.
علائم بحرانهای متابولیکی
- کاهش اشتها و استفراغ
- ضعف و خواب آلودگی
- سستی عضلات و مفاصل
یافته های آزمایشگاهی شایع
- وجود کتون ها در ادرار
- اسیدوز متابولیکی و افزایش مواد سمی در خون
- کاهش پلاکت و گلبول های سفید خون، کم خونی
- افزایش آمونیاک و پروپیونیک اسید در خون و ادرار
- افزایش سطح گلایسین و متیل مالونیک اسید در خون و ادرار
بیشتر بخوانید: سندرم نترتون چیست؟
عوامل تحریک کننده بحران
- بیماری یا عفونت
- گرسنگی طولانی
- مصرف بیش از حد پروتئین
- استرسهای جسمی مانند جراحی
پیامدهای بلندمدت و مزمن
در کودکانی که درمان نمی شوند، MMA باعث بروز مشکلات طولانی مدت می شود:
- نارسایی یا از کار افتادگی کلیه
- عدم رشد کافی و پوکی استخوان
- عقب ماندگی ذهنی و اختلال یادگیری
- حرکات غیرارادی، بزرگی کبد و راش های پوستی
- کاهش انعطاف پذیری عضلات و مشکلات حرکتی
علائم متیل مالونیک اسیدمی
متیل مالونیک اسیدمی (MMA) یک اختلال متابولیک بوده که دامنه بالینی آن از شکل خفیف و بدون علائم تا فرم شدید و کشنده در دوره نوزادی متغیر می باشد. نوزادان مبتلا در بدو تولد سالم به نظر می رسند اما فرم های شدید بیماری اغلب در 2 تا 3 روزگی با مشکلات متابولیک، عصبی و آزمایشگاهی خود را نشان می دهند. برخی بیماران ممکن است اختلالات عصبی یا مشکلات رشدی را در سال های بعد تجربه کنند و در طول زمان دچار عوارض مزمن مانند مشکلات کلیوی یا پانکراتیت می شوند.
- پانکراتیت
- کاهش رشد
- هایپرآمونمیا
- هایپوگلایسمیا
- اسیدوز متابولیک
- عقب ماندگی ذهنی
- ناتوانی در یادگیری
- آمینو اسیدمی انتخابی
- تاخیر در میلیناسیون مغز
- اختلالات حرکتی و راه رفتن
- بیماری مزمن پیشرونده کلیه
- اختلال تدریجی عملکرد کلیه
- عدم تحمل برخی مواد غذایی
- ضایعات دوطرفه گانگلیا بازال (به ویژه گلوبوس پالیدوس)
بیشتر بخوانید: تفاوت تالاسمی آلفا و بتا در چیست؟
روشهای تشخیص متیل مالونیک اسیدمی
تشخیص به موقع متیل مالونیک اسیدمی (MMA) نقش بسیار مهمی در پیشگیری از عوارض جدی و بهبود کیفیت زندگی افراد دارد. این بیماری به دلیل پیچیدگی علائم و شباهت آن با سایر اختلالات متابولیک، نیازمند بررسی دقیق آزمایشگاهی و ژنتیکی است. روشهای تشخیص متیل مالونیک اسیدمی عبارتند از:
آزمایش خون و ادرار برای متیل مالونیک اسید: این آزمایش میزان متیل مالونیک اسید و سایر ترکیبات سمی در خون و ادرار را اندازهگیری میکند و یکی از ابتداییترین و مهمترین روشهای تشخیصی است.
- آنالیز ژنتیکی ژن های مرتبط (MMACHC، MUT و سایر ژن ها): با بررسی جهش های ژنتیکی میتوان نوع و شدت بیماری را مشخص کرد. این آزمایش نیاز به حدود 5 سی سی خون دارد و نتایج آن 1 تا 2 ماه پس از نمونه گیری آماده می شود.
- مشاوره و آزمایش های تخصصی در مراکز ژنتیک: آزمایشگاه های تخصصی ژنتیک با استفاده از جدیدترین تکنیک ها و تجهیزات، تست های دقیق و مشاوره های ژنتیکی را برای تشخیص MMA ارائه می دهند.
- بررسی علائم بالینی و آزمایش های تکمیلی: پزشک ممکن است با بررسی علائم بالینی، انجام تست های بیوشیمیایی مانند سطح گلایسین، آمونیاک و بررسی اسیدوز متابولیک، اطلاعات اولیه ای برای تشخیص بیماری جمع آوری کند.
بیشتر بخوانید: هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
روشهای درمان متیل مالونیک اسیدمی
بهتر است بدانید درمان به موقع رشد طبیعی کودک را تسهیل می کند و از بروز بحران های متابولیکی جلوگیری می نماید. بسته به نوع بیماری و پاسخ فرد به ویتامین B12، روشهای درمانی متفاوتی به کار گرفته می شوند. روشهای درمان متیل مالونیک اسیدمی عبارتند از:
- تزریق ویتامین B12 (هیدروکسی کوبالامین یا سیانوکبالامین)
- استفاده از شیر خشک ها و غذاهای طبی ویژه بیماران MMA
- مصرف L-Carnitine برای کمک به تولید انرژی و دفع مواد مضر
- مراقبت مداوم برای جلوگیری از کاتابولیسم پروتئین های داخلی و تأمین کالری کافی
- رژیم غذایی کم پروتئین با محدود کردن اسیدهای آمینه ایزو لوسین، والین، متیونین و ترئونین
- مراقبت در بیمارستان در زمان بحران متابولیکی با داروهایی مانند بی کربنات و گلوکز وریدی
- استفاده از آنتی بیوتیک های خوراکی در صورت نیاز برای کاهش تولید متیل مالونیک اسید در روده
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیریم، متیل مالونیک اسیدمی (MMA) یک اختلال متابولیک نادر و ارثی است که تاثیرات جدی بر رشد و سلامت کودک دارد. این بیماری در اثر نقص آنزیم ها یا جهش های ژنتیکی ایجاد می شود و منجر به تجمع ترکیبات سمی مانند متیل مالونیک اسید در بدن می گردد. علائم بیماری از خفیف تا شدید متغیر بوده و شامل مشکلات گوارشی، اختلالات عصبی، عقبماندگی ذهنی و نارسایی کلیه می باشد. تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش های خون، ادرار و بررسی ژنتیکی، کلید پیشگیری از عوارض شدید بیماری است.
