آفیبرینوژنمی یک بیماری خونریزی دهنده نادر و مادرزادی بوده که در آن بدن قادر به تولید فیبرینوژن، یکی از مهمترین پروتئین های انعقادی خون، نیست. نبود این پروتئین حیاتی باعث می شود فرآیند لخته سازی خون به درستی انجام نشود و فرد حتی بعد از یک آسیب یا جراحی کوچک دچار خونریزی طولانی شود. آیا تا به حال فکر کرده اید که نبود تنها یک پروتئین در خون چگونه جان انسان را به خطر می اندازد؟ این اختلال معمولا از بدو تولد با علائمی مانند خونریزی بند ناف، کبودی های خود به خودی یا خونریزی مکرر از بینی آشکار می شود و نیاز به تشخیص و مراقبت تخصصی دارد. در ادامه به بررسی علل ژنتیکی آفیبرینوژنمی، علائم شایع، روشهای تشخیص، راهکارهای درمانی برای بیماران مبتلا به این بیماری خواهیم پرداخت پس با ما همراه باشید.
آفیبرینوژنمی چیست؟
آفیبرینوژنمی یک بیماری خونریزی دهنده نادر و ارثی بوده که در آن بدن به دلیل نقص ژنتیکی قادر به تولید فیبرینوژن نیست یا مقدار آن در خون بسیار ناچیز است. فیبرینوژن که در کبد ساخته می شود، در فرآیند تشکیل لخته نقش اساسی دارد و نبود یا کاهش شدید آن باعث می شود حتی آسیب ها و خونریزی های کوچک نیز به سختی متوقف شوند و مدت زیادی ادامه پیدا کنند.
این اختلال از همان روزهای نخست زندگی قابل مشاهده بوده و با نشانه هایی مانند خونریزی طولانی از بند ناف، کبودی های خود به خودی روی پوست یا خونریزی های مکرر در دوران کودکی بروز می یابد. در برخی موارد، خونریزی پس از جراحی یا کشیدن دندان نیز اولین علائمی است که به وجود این بیماری پی می بَرد.
آفیبرینوژنمی چگونه ایجاد می شود؟
برای درک بهتر علت بروز این بیماری باید بدانیم که فیبرینوژن پروتئینی حیاتی برای تشکیل لخته خون است و ژن های FGA، FGB و FGG وظیفه تولید زیرواحدهای این پروتئین را بر عهده دارند. هرگونه جهش یا تغییر در این ژن ها باعث می شود بدن نتواند فیبرینوژن کافی یا سالم تولید کند.
این اختلال به طور معمول از طریق وراثت اتوزومال مغلوب منتقل می شود؛ به این معنا که: فرد باید دو نسخه معیوب از ژن (یکی از پدر و یکی از مادر) را دریافت کند تا به بیماری مبتلا شود. افرادی که تنها یک نسخه معیوب دارند، ناقل محسوب می شوند و معمولا علائم بیماری را نشان نمی دهند اما ژن معیوب را به فرزندان خود منتقل می کنند. مهمترین دلایل و عوامل موثر در بروز آفیبرینوژنمی به شرح زیر است:
- جهش ژنتیکی در ژن های FGA، FGB یا FGG: این جهش ها ساختار و عملکرد زیرواحدهای فیبرینوژن را مختل می کنند و در نهایت مانع از تولید این پروتئین حیاتی می شوند.
- وراثت اتوزومال مغلوب: دریافت دو نسخه معیوب ژن از والدین عامل اصلی بروز بیماری است.
- سابقه خانوادگی اختلالات خونریزی دهنده: وجود موارد مشابه در خانواده احتمال ابتلا را افزایش می دهد.
- ازدواج فامیلی: ازدواج بین افراد دارای قرابت خونی شانس به ارث رسیدن ژن معیوب از هر دو والد را بالا می برد.
- وجود ناقلان ژن معیوب در خانواده: حتی اگر این افراد علائم نداشته باشند، در صورت ازدواج با ناقل دیگر، احتمال تولد فرزند مبتلا زیاد خواهد بود.
بیشتر بخوانید: بیماری فون ویلبراند چیست؟
علائم بیماری آفیبرینوژنمی
در بیماری آفیبرینوژن مقدار فیبرینوژن در خون کمتر از ۰.۱ گرم در لیتر می باشد. همانطور که عنوان شد این بیماران از خونریزی های ملایم تا شدیدی رنج می برند. خونریزی از بند ناف پس از زایمان اولین نشانه وجود این ناهنجاری می باشد. علائم آفیبرینوژن عبارتند از:
- کبودی
- سقط
- خونریزی از بینی
- خونریزی از مفاصل
- خونریزی داخل جمجمه
- خونریزی از غشاهای مخاطی
- خونریزی در مسیر گوارشی
- پارگی خود به خودی طحال
- خونریزی که به سختی متوقف می شود.
- خونریزی شدید در دوران قاعدگی،
- خونریزی شدید پس از زایمان
- خونریزی سنگین پس از هر گونه آسیب یا جراحی
انواع آفیبرینوژنمی
اختلالات مرتبط با فیبرینوژن در شکل های متفاوتی بروز می کنند و شدت آنها از نبود کامل این پروتئین تا تغییر در کیفیت و عملکرد آن متغیر است. هر یک از این انواع بر توانایی بدن در ایجاد لخته خون تاثیر می گذارد و ممکن است علائم و نیازهای درمانی متفاوتی داشته باشد. انواع اختلالات فیبرینوژن به شرح زیر است:
- دیسفیبرینوژنمی: مقدار فیبرینوژن طبیعی یا نزدیک به طبیعی است اما ساختار آن غیرطبیعی بوده و عملکرد موثر ندارد.
- هیپوفیبرینوژنمی: میزان فیبرینوژن کاهش یافته ولی هنوز قابل اندازه گیری است و لخته شدن خون با تاخیر یا نقص همراه است.
- هیپو-دیسفیبرینوژنمی: ترکیبی از کاهش مقدار و تغییر ساختار فیبرینوژن که باعث ضعف دوچندان در فرآیند انعقاد می شود.
- آفیبرینوژنمی کامل: در این حالت سطح فیبرینوژن تقریبا صفر است (کمتر از ۱۰ میلی گرم در دسی لیتر) و بدن عملا قادر به تشکیل لخته خون نیست.
بیشتر بخوانید: نقص فاکتور انعقادی 11 چیست؟
آیا آفیبرینوژنمی خطرناک است؟
همانطور که در بالا ذکر کردیم، آفیبرینوژنمی یکی از اختلالات خونریزی دهنده ای است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع پیامدهای جدی و تهدید کننده به همراه دارد. نبود یا کاهش شدید فیبرینوژن باعث می شود فرآیند لخته سازی خون مختل شود و در نتیجه حتی خونریزی های کوچک هم ممکن است کنترل نشده ادامه پیدا کنند. این وضعیت در برخی موارد منجر به خونریزی های داخلی خطرناک یا آسیب های دائمی به اندام ها می شود. مهمترین عوارض آفیبرینوژنمی به شرح زیر است:
- ناباروری یا سقط مکرر
- شوک ناشی از خونریزی
- خونریزی داخلی شدید (مغزی، شکمی، عضلانی)
- آسیب مفاصل و بافتها در اثر خونریزی مکرر داخل مفصلی
روشهای پیشگیری از آفیبرینوژنمی
آفیبرینوژنمی یک بیماری ژنتیکی و مادرزادی بوده که به دلیل جهش در ژن های مرتبط با تولید فیبرینوژن ایجاد می شود؛ بنابراین پیشگیری کامل از بروز آن ممکن نیست. با این حال با انجام برخی اقدامات پیشگیرانه می توان احتمال ابتلای فرزندان را کاهش داد یا تشخیص زودهنگام بیماری را ممکن ساخت. روشهای پیشگیری از آفیبرینوژنمی به شرح زیر است:
- مشاوره ژنتیک قبل از ازدواج: انجام مشاوره تخصصی ژنتیک به زوج ها، خصوصا در صورت وجود سابقه خانوادگی بیماری، برای آگاهی از احتمال انتقال ژن معیوب به فرزندان.
- آزمایش ژنتیک قبل از بارداری: انجام تست های ژنتیکی جهت شناسایی ناقلان ژن معیوب و ارزیابی ریسک ابتلا در آینده.
- تشخیص قبل از تولد (Prenatal Diagnosis): بررسی ژنتیکی جنین در دوران بارداری برای تشخیص زودهنگام بیماری در خانواده های در معرض خطر بالا.
تشخیص آفیبرینوژنمی چگونه انجام می شود؟
بیماری با انجام آزمایش های انعقادی نظیر PT و PTT در بررسی فاکتورهای انعقادی در خون مشخص می شود. تست فعالیت فیبرینوژن یا آزمایش فاکتور I انعقادی برای تعیین میزان فیبرینوژن موجود در خون انجام می شود.
تشخیص آفیبرینوژنمی شامل ارزیابی کامل علائم خونریزی فرد، سابقه خانوادگی و آزمایش های آزمایشگاهی تخصصی برای اندازه گیری سطح فیبرینوژن در خون است. آزمایش ژنتیکی می تواند وجود جهش های خاص در ژن های فیبرینوژن را تایید کند. برای انجام این ازمایش توصیه می شود که به بهترین آزمایشگاه ژنتیک تهران مراجعه کنید.
درمان آفیبرینوژنمی
درمان آفیبرینوژنمی بر مدیریت و پیشگیری از اپیزودهای خونریزی متمرکز است که معمولا شامل درمان جایگزینی با کنسانتره فیبرینوژن یا پلاسمای تازه منجمد (FFP) است تا فیبرینوژن از دست رفته را فراهم کند و باعث تشکیل لخته شود. علاوه بر این، افراد مبتلا به آفیبرینوژنمی ممکن است نیاز به اقدامات احتیاطی برای به حداقل رساندن خطر خونریزی داشته باشند مانند اجتناب از مصرف داروهای خاصی که با لخته شدن خون تداخل دارند، حفظ بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از خونریزی لثه، و استفاده از اقدامات محافظتی در طول فعالیت های بدنی برای کاهش خطر آسیب.
نکته: برای افراد مبتلا به آفیبرینوژنمی همکاری نزدیک با هماتولوژیست یا یک مرکز تخصصی اختلالات خونریزی برای دریافت مدیریت مناسب پزشکی، مشاوره و آزمایش ژنتیک ضروری است.
توارث بیماری آفیبرینوژنمی
نحوه توارث بیماری اتوزوم مغلوب است و احتمال 25 درصد ابتلای جنین در هر بارداری در زوجین ناقل وجود دارد. بررسی ژنتیکی این بیماری برای هر سه ژن FGA و FGB و FGG امکان پذیر است و در صورت تمایل خانواده امکان تشخیص پیش از تولد PGD وجود دارد.
بیشتر بخوانید: گالاکتوزمی چیست؟
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیریم، آفیبرینوژنمی یک اختلال ژنتیکی نادر و خونریزی دهنده است که ناشی از کاهش یا فقدان فیبرینوژن می باشد. این بیماری منجر به خونریزی های شدید و عوارض جدی مانند خونریزی های داخلی، آسیب مفاصل و مشکلات باروری می شود. هرچند پیشگیری کامل از آفیبرینوژنمی ممکن نیست اما با انجام مشاوره و آزمایش های ژنتیکی قبل از ازدواج و بارداری می توان خطر بروز آن را کاهش داد و در صورت تشخیص زودهنگام، درمان های مناسب برای کنترل خونریزی ها و بهبود کیفیت زندگی بیمار ارائه کرد.
