یکی از شایع ترین اختلالات عصبی در دوران کودکی اختلال بیش فعالی یا نقص توجه (Attention Deficit Hyperactive Disorder, ADHD) است که در اثر مشکل در تکامل عصبی کودک ایجاد می شود. کودک بیش فعال علاقه ای به تمرکز ندارد و رفتارهای خطرناک نشان می دهد.این اختلال معمولاً اول در دوران کودکی تشخیص داده میشود و اغلب تا بزرگسالی ادامه مییابد. کودکان مبتلا بیش از حد فعال هستند یا بدون فکر کردن در مورد تبعات رفتارهای خود، عمل می کنند.
علائم و نشانههای اختلال بیش فعالی – نقص توجه چیست؟
از مهم ترین علائم ADHD میتوان به مشکلات تمرکز اشاره کرد. این مشکل به خصوص در زمان های یادگیری و ارتباط با دیگران مشخص می شود. البته نباید این شاخصه را به تنهایی بررسی کرد و نیاز است که در بهترین آزمایشگاه ژنتیک ارزیابی ها انجام شود. طبیعی است که کودکان گاهی در تمرکز دچار مشکل شوند، اما کودکان مبتلا به ADHD، به صورت ادامهدار با این مشکل مواجهاند.
بر اساس اینکه کدام دسته از علائم در فرد قویتر است، ADHD یا کودکان بیش فعال را در سه نوع مختلف دستهبندی میکنیم:
بیتوجه (Inattentive): در این اختلال کودک برای انجام مواردی مانند م بودن و به پایان رساندن کارها دچار مشکل میشود کودک نمیتواند به جزئیات توجه کند و یا از دستورالعمل هایی که برایش در نظر گرفته شده پیروی نماید او از مسیر منحرف می شود و توجه خود را از کاری که باید انجام دهد برمیدارد این مسئله باعث میشود که جزئیات کارهای روزمره خود را فراموش کند و توجهی به انجام صحیح کارها نداشته باشد.
بیش فعال – تکانشی (Impulsive/Hyperactive):
فعالیت تکانشی کودکان را بی قرار و بیش فعال می کند در این حالت کودک زیاد صحبت میکند و برای انجام کارهایی مانند غذا خوردن و یا انجام تکالیف مدرسه دچار بی قراری می شود در این نوع اختلال کودک روی رفتار خود کنترل ندارد و ممکن است حتی صحبت خود با دیگران را قطع کند یا در زمان هایی که نیاز نیست صحبت کند در واقع کودک دچار یک بی قانونی می شود و نمی تواند نوبت خود را رعایت کند قرار گرفتن در موقعیت هایی که باید برای انجام کاری صبر کنند برای این کودکان دشوار است و ممکن است آسیب و جراحات جسمی بیشتری نسبت به دیگران ببینند
ترکیبی (Combined): در این حالت، علائم هر دو نوع بالا به طور مساوی در کودکمان وجود دارد.
توجه داشته باشیم که علائم میتوانند در طول زمان تغییر کنند.ممکن است بیش فعالی یک کودک کم و در دیگری زیاد باشد. اما در هر صورت مهمترین نکته این است که شما این اختلال را در کودک خود تشخیص داده و روشهای کنترل و درمان را در نظر بگیرید.
علتهای اختلال بیش فعالی – نقص توجه
برخی تصور میکنند که مواردی مانند مصرف زیاد قند، تماشای زیاد تلویزیون، عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا مشکلات خانوادگی در ایجاد ADHD نقش دارد اما تحقیقات برخلاف تصور نشان داده است که این عوامل تاثیری در ابتلای کودکان به بیش فعالی ندارد در برخی موارد ممکن است که این رفتارها شدت علائم را بیشتر کنند، اما شواهد آنقدر قوی نیست که بتوانیم به این نتیجه برسیم که اینها، عوامل ایجاد ADHD هستند.همچنین برخی افراد تصور می کنند که ازدواج افراد ماژور عامل آن است که این مورد هم هرچند که احتمال ابتلای فرزندان به بیماری های ژنتیکی را افزایش می دهد اما به صورت صد در صدی نبوده و ممکن است در افرادی که ماژور هم نیستند کودکانی با اختلال بیش فعالی متولد شوند.
هرچند که تحقیقات در این مبحث گسترده بوده است. اما دلیل اصلی ابتلای کودکان به خطر ADHD ناشناخته باقی مانده است .اما تحقیقات فعلی نشان میدهند که ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد. نقش ژنتیک در ابتلای کودکان به بیش فعالی تمامی موارد ذکر شده قوی و تاثیرگذار است. در کودکی اگر پدر و یا مادر دچار اختلال بیش فعالی شده باشند احتمال ابتلای کودکان نیز وجود دارد . ژنتیک در ابتلای فرزندان بی تاثیر نیست به خصوص در کودکانی که به اوتیسم مبتلا هستند، از همین جهت است که سابقه بیماری ADHD در اعضای خانواده و همچنین سابقه سایر اختلالات روانی (مانند افسردگی، اضطراب، وسواس و …) در والدین ، ریسک ابتلا به ADHD را در کودکان بالا میبرد.
علاوه بر ژنتیک، علتهای احتمالی و عوامل خطر دیگری نیز توسط محققان در حال بررسیاند، مانند:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض آلودگیهای محیطی در دوران بارداری یا در سنین پایین، مانند سرب
- مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
تشخیص اختلال بیش فعالی – نقص توجه
تشخیص ابتلای کودک به ADHD در چند مرحله انجام میشود و آزمایش واحدی برای تشخیص آن وجود ندارد.
ممکن است کودکی علائم بیش فعالی را داشته باشد، اما مبتلا به مشکلات دیگری شده باشد که تشخیص آن توسط روانپزشک کودکان انجام می شود. ممکن است کودک به بیماری های مشابه مبتلا شده باشد که رفتارهای غیر معمول نشان می دهد. بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از اختلالات یادگیری میتوانند علائم مشابهی داشته باشند. از این رو هر علامت ایران می توان به بیش فعالی ارتباط داد به همین دلیل یک مرحله از فرآیند تشخیص، شامل معاینه پزشکی از جمله آزمایشهای شنوایی و بینایی است تا سایر مشکلات احتمالی را رد کند. در نهایت پزشک با انجام تست ها و معاینات مشکل کودک را تشخیص داده و روش های درمانی را پیشنهاد می دهد.
تشخیص ADHD معمولاً شامل یک چک لیست برای ارزیابی علائم و گرفتن سابقه کودک از والدین، معلمان و گاهی اوقات خود کودک است.
درمان اختلال بیش فعالی – نقص توجه
به طور کلی برای درمان ADHD، بهترین روش ارائه شده استفاده همزمان از دارو و روش های رفتار درمانی است که علاوه بر مصرف داروهای مشخص کودک تشویق و ترغیب می شود که رفتارهای خود را اصلاح کرده و تمرکز خود را برای انجام امور افزایش دهد.
برای کودکان پیش دبستانی (۴-۵ ساله) مبتلا به ADHD، رفتار درمانی، به ویژه آموزش برای والدین، به عنوان اولین اقدام درمانی قبل از مصرف دارو توصیه میشود. اینکه چه درمانی به نتیجه بهتری میرسد، به کودک و خانواده او بستگی دارد. برنامههای درمانی کودک شامل نظارت دقیق، پیگیری و در صورت نیاز ایجاد تغییرات در سبک زندگی، در طول مسیر درمان است.
مدیریت علائم اختلال بیش فعالی – نقص توجه
تغییرات سبک زندگی نیز نقش مهمی در درمان بیش فعالی کودکان دارد والدین باید شرایطی را فراهم کنند که کودک در یک زندگی سالم و شرایط ایده آل رشد نماید. این عملکرد در کنار درمان های دارویی و رفتار درمانی تاثیرات به سزایی را همراه خواهد داشت .روش هایی که کمک می کند کودک زودتر از شرایط ایجاد شده رها شود شامل موارد زیر است:
- پیروی از رژیم غذایی سالم و مقوی و داشتن عادات غذایی سالم مانند مصرف میوه، سبزیجات، غلات کامل و انتخاب منابع پروتئینی کم چرب
- ایجاد شرایطی برای ورزش و فعالیتهای بدنی روزانه، مناسب با سن کودک
- ایجاد خط قرمز و محدود کردن مدت زمان استفاده روزانه کودکمان از تلویزیون، کامپیوتر، موبایل و سایر وسایل الکترونیکی
- رعایت ساعت خواب شبانه توصیه شده بر اساس سن کودک
توجه داشته باشید که عدم درمان بیش فعالی در کودکان میتواند تا بزرگسالی نیز ادامه داشته باشد و ایشان را برای انجام امور و حضور در محل کار و یا خانه و حتی ارتباط با افراد دیگر دچار مشکل سازد.
