بیماری فون ویلبراند یک اختلال ارثی و نسبتا شایع در سیستم انعقادی خون بوده که باعث اختلال در فرآیند لخته شدن خون می شود. این بیماری به دلیل کمبود یا نقص عملکرد پروتئینی به نام “فاکتور فون ویلبراند” ایجاد می شود؛ پروتئینی که نقش حیاتی در چسبیدن پلاکت ها به محل زخم و جلوگیری از خونریزی دارد. اما این بیماری چگونه خود را نشان می دهد و چه تفاوتی با سایر اختلالات خونریزی دهنده مانند هموفیلی دارد؟ در ادامه به بررسی دقیق تری از بیماری فون ویلبراند از جمله علائم شایع، انواع مختلف بیماری، روشهای تشخیص و روشهای درمان می پردازیم پس با ما همراه باشید.
بیماری فون ویلبراند چیست؟
بیماری فون ویلبراند (VWD) یک اختلال خونریزی ژنتیکی است که بر توانایی خون برای لخته شدن مناسب تأثیر می گذارد. این نام از اریک فون ویلبراند، یک پزشک فنلاندی که برای اولین بار این بیماری را در دهه 1920 توصیف کرد، گرفته شده است. VWD ناشی از کمبود یا اختلال در فاکتور فون ویلبراند، پروتئینی است که در فرآیند لخته شدن نقش دارد.
فاکتور فون ویلبراند با اتصال به پلاکت ها و کمک به چسبیدن آنها به دیواره رگ های خونی آسیب دیده و همچنین با حمل و تثبیت پروتئین لخته کننده دیگری به نام فاکتور 8، نقش مهمی در فرآیند لخته شدن خون ایفا می کند. بنابراین، کمبود یا ناهنجاری در فاکتور فون ویلبراند منجر به خونریزی طولانی مدت و مشکل در تشکیل لخته های خونی پایدار می شود.
علائم بیماری فون ویلبراند
فون ویلبراند نوعی اختلال خونریزی دهنده ارثی بوده که به دلیل کمبود یا عملکرد ناقص فاکتور فون ویلبراند در بدن ایجاد می شود؛ پروتئینی حیاتی که در روند لخته شدن خون نقش بسزایی دارد. بسیاری از افراد مبتلا ممکن است تا مدت ها از وجود این بیماری بی خبر باشند زیرا در اغلب موارد علائم آن خفیف است و تنها در شرایط خاص مانند جراحی، آسیب دیدگی، دندانپزشکی یا زایمان بروز می کند. رایج ترین علائم بیماری فون ویلبراند به شرح زیر است:
- خون در مدفوع
- خون در ادرار (هماچوری)
- خونریزی شدید در دوران قاعدگی
- خونریزی لثه ها و غشاهای مخاطی
- وجود لخته های بزرگ در خون قاعدگی
- خونریزی مکرر و طولانی مدت از بینی
- خونریزی شدید بعد از زایمان یا سقط جنین
- علائم کم خونی مانند خستگی، ضعف و تنگی نفس
- خونریزی شدید یا طولانی پس از بریدگی یا جراحت
- درد و تورم در مفاصل (در موارد شدید یا نوع 3 بیماری)
- خونریزی طولانی مدت بعد از عمل جراحی یا دندانپزشکی
- کم خونی ناشی از فقر آهن (به ویژه در زنان با قاعدگی سنگین)
- کبودی های بزرگ و برجسته حتی با ضربه های جزئی یا بدون دلیل
بیشتر بخوانید: نقص فاکتور انعقادی 7 چیست؟
عوارض فون ویلبراند
بیماری فون ویلبراند یکی از شایع ترین اختلالات ارثی خونریزی دهنده است که در آن به دلیل کمبود یا اختلال عملکرد فاکتور فون ویلبراند، فرایند لخته شدن خون به درستی انجام نمی شود. بهتر است بدانید این بیماری در درجات مختلفی بروز می کند، از موارد خفیف با خونریزی های جزئی گرفته تا اشکال شدیدتر که زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می دهند.
فاکتور ون ویلبراند به اجزای ماتریکس خارج سلولی،رسپتورهای پلاکتی و فاکتور انعقادی 8 متصل می شود و از خونریزی بیشتر جلوگیری می کند. در نتیجه اگر این فاکتور فعالیت طبیعی نداشته باشد لخته خون به صورت کامل ایجاد نشده و خونریزی بلند مدت در مبتلایان را سبب میگردد. در ادامه به شایع ترین عوارض شایع بیماری فون ویلبراند اشاره می نماییم:
- درد و التهاب در مفاصل
- کبودی های مکرر و گسترده
- خونریزی شدید پس از زایمان
- کم خونی ناشی از خونریزی مزمن
- خونریزی کنترل نشده بعد از جراحی یا آسیب
- افزایش خطر نیاز به تزریق خون در موارد شدید
- تاثیر منفی بر کیفیت زندگی و فعالیت های روزمره
- خونریزی طولانی پس از کشیدن دندان یا درمان های دندانپزشکی
- مشکلات در دوران بارداری مانند سقط یا خونریزی های خطرناک
آیا فون ویلبراند ارثی است؟
VWD معمولاً در یک الگوی اتوزومال غالب به ارث می رسد، به این معنی که یک فرد مبتلا 50٪ احتمال دارد که این بیماری را به هر یک از فرزندان خود منتقل می کند. ژن فاکتور ون ویلبراند بر روی کروموزوم 12 واقع شده (12p13) و دارای 52 اگزون می باشد که در سلول های اندوتلیال و مگا کاریوسیت بیان می شود. محصول اولیه ژن شامل پروتئین 2813 اسید آمینه ای و پروتئین بالغ آن شامل 2050 اسید آمینه می باشد.
انواع بیماری فون ویلبراند
این بیماری دارای سه تیپ مختلف است:
- تیپ اول: فرم خفیف بیماری است و شامل 75% مبتلایان می باشد. توارث آن اغلب به صورت اتوزومی غالب می باشد ولی انواع مغلوب نیز دیده شده اند. این تیپ بر اثر نقص نسبی در ژن VWF ایجاد می گردد و معمولا این افراد دچار خونریزی خفیف پوستی مخاطی می گردند.
- تیپ دوم: فرم حد واسط بیماری می باشد و 25% بیماران را شامل می شود. این تیپ دارای چهار زیر تیپ 2A، 2B، 2M و 2N می باشد. توارث بیماری در این افراد اتوزومی غالب بوده ولی تعداد کمی از بیماران نیز از الگوی مغلوب اتوزومی پیروی می کنند.
- تیپ سوم: بیماری فرم شدید و نادر بیماری بوده که کمتر از 5% بیماران جزء این دسته محسوب می شوند. این فرم از بیماری از الگوی توارث مغلوب اتوزومی پیروی می کند. کاهش شدید یا فقدان فاکتور فون ویلبراند سبب تظاهر بیماری در این تیپ می گردد. این افراد دچار خونریزی شدید پوستی مخاطی و عضلانی هستند.
روشهای تشخیص بیماری فون ویلبراند
تشخیص VWD شامل ترکیبی از ارزیابی بالینی، سابقه پزشکی، آزمایش خون و سنجش های آزمایشگاهی تخصصی برای اندازه گیری سطوح فاکتور فون ویلبراند و فعالیت آن است. غالبا به دلیل نوع وراثت و نیز شدت بیماری، مبتلایان به این تیپ جهت انجام آزمایش ژنتیک مراجعه می کنند. در این مرکز تشخیص پیش از تولد (PND) برای این بیماری انجام می گیرد.
همانطور که در بالا ذکر کردیم علائم این بیماری خفیف و مبهم هستند، به همین دلیل تشخیص آن با چالش هایی همراه می باشد. بسیاری از مبتلایان تا زمانی که دچار خونریزی طولانی بعد از جراحی یا دندانپزشکی نشوند، متوجه وجود این بیماری نمی شوند. بنابراین اگر پزشک به اختلالات خونریزی مشکوک شود، بررسی دقیق سابقه خانوادگی و انجام آزمایش های تخصصی را در دستور کار قرار می دهد. مهمترین روشهای تشخیص بیماری فون ویلبراند به شرح زیر است:
- آزمایش فیبرینوژن
- آزمایش کوفاکتور ریستوستین
- آزمایش زمان پروترومبین (PT)
- آزمایش فعالیت فاکتور 8 (FVIII:C)
- بررسی شرح حال شخصی و خانوادگی بیمار
- آزمایش شمارش کامل سلول های خونی (CBC)
- آزمایش زمان ترومبوپلاستین جزئی فعال (aPTT)
- آزمایش آنتی ژن فاکتور فون ویلبراند (VWF:Ag)
- تکرار آزمایش ها در شرایط مختلف برای افزایش دقت
- آزمایش عملکرد پلاکت ها (platelet function tests)
- آزمایش مولتی مرهای فاکتور فون ویلبراند (VWF multimers)
- آزمایش فعالیت فاکتور فون ویلبراند (VWF:RCo یا VWF:GPIbM)
نکته: از آنجا که این بیماری منشا ژنتیکی دارد، انجام آزمایش های ژنتیکی دقیق برای تایید تشخیص و بررسی خطر ابتلا در سایر اعضای خانواده ضروری است. به همین دلیل انتخاب یک مرکز معتبر برای انجام این تست ها اهمیت بالایی دارد. اگر به دنبال بهترین آزمایشگاه ژنتیک تهران هستید، حتما آزمایشگاه دکتر زینلی را انتخاب کنید که تجربه کافی در زمینه بیماری های ارثی و اختلالات خونریزی دهنده مانند فون ویلبراند داشته باشد.
روشهای درمان فون ویلبراند
درمان این بیماری بر کنترل اپیزودهای خونریزی و جلوگیری از خونریزی بیش از حد در طی مراحل جراحی متمرکز است. این می تواند شامل استفاده از داروهایی مانند دسموپرسین (DDAVP) باشد که باعث آزاد شدن فاکتور فون ویلبراند یا درمان های جایگزین با استفاده از کنسانتره فاکتور لخته شدن می شود.
فون ویلبراند یک اختلال ارثی در فرآیند لخته شدن خون است که به دلیل کمبود یا اختلال عملکرد فاکتور فون ویلبراند (VWF) در بدن ایجاد می شود. اگرچه درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد اما خبر خوب این است که با استفاده از روشهای دارویی و مراقبتی مناسب میتوان خونریزی ها را کنترل کرد و از بروز عوارض خطرناک جلوگیری نمود. نوع درمان اغلب به نوع و شدت بیماری بستگی دارد و باید حتما تحت نظر پزشک متخصص صورت گیرد. روشهای درمان این بیماری به شرح زیر است:
- استفاده از داروی دسموپرسین (DDAVP)
- تزریق کنسانتره فاکتور فون ویلبراند و فاکتور 8
- انجام درمان جایگزینی با Humate-P یا Alphanate SD/HT
- دریافت منظم تزریق فاکتور جایگزین برای حفظ سطح مناسب در خون
- تحت نظر بودن منظم و بررسی سطح فاکتور فون ویلبراند و هموگلوبین
- استفاده از قرص های ضدبارداری (برای تنظیم خونریزی قاعدگی در زنان)
- فعالیت بدنی با مشورت پزشک برای حفظ سلامت عمومی و جلوگیری از آسیب
- اجتناب از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن
- مصرف داروهای آنتی فیبرینولیتیک مانند ترانکسامیک اسید یا اسید آمینوکاپروئیک
- استفاده از چسب ها یا ژل های موضعی انعقادی مانند Thrombin-JMI یا Tisseel در موارد خونریزی موضعی
آیا می توان از ابتلا به بیماری فون ویلبراند جلوگیری کرد؟
بیماری فون ویلبراند (VWD) یک اختلال ژنتیکی است و به همین دلیل نمی توان به طور کامل از آن پیشگیری کرد. از طریق جهش های ژنتیکی خاصی که بر تولید یا عملکرد فاکتور فون ویلبراند (VWF)، پروتئینی که در فرآیند لخته شدن خون نقش دارد، به ارث می رسد. این جهش های ژنتیکی در بدو تولد وجود دارند و قابل پیشگیری نیستند. با این حال، اقدامات و استراتژی های پیشگیرانه ای وجود دارد که افراد مبتلا به VWD میتوانند برای به حداقل رساندن خطر خونریزی و مدیریت موثر این وضعیت انجام دهند:
- اجتناب از عوامل محرک
- مشاوره ژنتیک
- مشاوره ژنتیک قبل از بارداری
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیریم، فون ویلبراند یک اختلال ژنتیکی در سیستم انعقاد خون بوده که باعث خونریزی های غیرطبیعی و طولانی مدت می شود. با اینکه این بیماری درمان قطعی ندارد اما خوشبختانه با تشخیص به موقع و استفاده از روشهای درمانی مناسب مانند داروهای ضد خونریزی، تزریق فاکتور فون ویلبراند و رعایت توصیه های پزشکی میتوان زندگی کاملا طبیعی و ایمنی داشت. شناخت نوع بیماری و شدت آن نقش بسزایی در انتخاب روش درمان دارد و این امر تنها با آزمایش های تخصصی قابل انجام است.
